Τα όρια είναι απαραίτητα. Ας τα θέτουμε σωστά
Μιλάμε για ‘όρια’ και εννοούμε βασικά τους τρόπους με τους οποίους οι γονείς μεταδίδουν στα μικρά παιδιά την πληροφορία ότι κάποια πράγματα επιτρέπονται και κάποια άλλα απαγορεύονται. Καθώς και ποια ανήκουν στη μία και ποια στην άλλη κατηγορία.
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν μιλούμε περισσότερο για ‘κανόνες’, και μάλιστα για εσωτερίκευση των κανόνων αυτών. Αυτό σημαίνει οτι στο πλαίσιο μιας σχετικά αρμονικής οικογενειακής ζωής, γονείς και παιδιά καταλήγουν να συμφωνούν σε μερικές πρακτικές. Εδώ θέλει προσοχή, διότι δεν φτάνει να ακολουθούνται από όλους κάποια πράγματα αλλά και όλα τα μέλη να είναι σχετικά ευχαριστημένα με αυτά.
Τα όρια είναι απαραίτητα στα παιδιά. Περιχαρακώνουν ένα χώρο που αλλιώς θα έμενε συγκεχυμένος.
Το ζήτημα είναι να τηρούνται κάποιες προδιαγραφές στη στοιχειοθέτηση και τη περιφρούρηση αυτών των ορίων.
Τα όρια δεν πρέπει να γίνονται κατανοητά ως ένα στείρο πρόγραμμα πειθαρχίας. Είναι κοινωνικοί κανόνες συμπεριφοράς και μεταδίδουν αξίες: σωστή κοινωνική συμπεριφορά, σεβασμός του άλλου, κατανόηση ότι η ελευθερία μας περιορίζεται από τα ίσα δικαιώματα του άλλου. Τα παιδιά που είναι σωστά οριοθετούμενα έχουν καλύτερο εσωτερικό έλεγχο. Είναι συνήθως πιο ευχαριστημένα από τους γονείς τους και τον εαυτό τους, σε σχέση με άλλα παιδιά.
Τα όρια όταν εσωτερικεύονται οδηγούν σε ένα αίσθημα ασφάλειας το παιδί.
Ας δούμε μερικά κρίσιμα σημεία που πρέπει να προσέξουμε:
Χρειάζεται να υπάρχει κοινή πολιτική και από τους δύο γονείς (ή και όποια άλλα πρόσωπα συμμετέχουν στην ανατροφή των παιδιών). Δηλαδή όλοι να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο για την ίδια συμπεριφορά.
Τα όρια πρέπει να είναι ρεαλιστικά, να λαμβάνουν υπόψη την ηλικιακή και ψυχολογική πραγματικότητα του παιδιού. Για παράδειγμα δεν μπορούμε να ζητάμε επίμονα από ένα παιδί τριών και τεσσάρων ετών να μαζεύει τα παιχνίδια του μετά το τέλος του παιχνιδιού. Προσπαθούμε να το κάνουμε μαζί του. Το ενθαρρύνουμε, το επιβραβεύουμε λεκτικά αλλά δεν του μιλάμε απότομα ή τιμωρούμε. Μας αρκεί σε αυτή την ηλικία να συνηθίσει στην ιδέα του σιγυρίσματος. Θα κλιμακώσουμε τον τρόπο που του το ζητάμε σε κατοπινές ηλικίες.
Σημασία έχει βέβαια και το δικό μας παράδειγμα. Κρατάμε εμείς λόγου χάρη το σπίτι καθαρό και τακτοποιημένο; Τα παιδιά θα τηρήσουν καλύτερα αυτό που λέμε όταν βλέπουν ότι τα όμοια ισχύουν και για τους γονείς. Για παράδειγμα, μιλάνε κι οι γονείς ήρεμα και χωρίς να φωνάζουν προς τα παιδιά και μεταξύ τους; Έτσι ώστε και τα παιδιά να βαπτίζονται σε μια ατμόσφαιρα ηρεμίας και σεβασμού προς τον άλλο. Όταν λοιπόν εκείνα φωνάζουν και απαιτούν θα μπορούμε να τους επισύρουμε τη προσοχή στο γεγονός της δικής μας συμπεριφοράς.
Οι κανόνες πρέπει να προσφέρονται με τις απαραίτητες διευκρινίσεις για τους λόγους ύπαρξης τους. Πάντα πρέπει να εξηγούμε με λέξεις και ήρεμο ύφος την αναγκαιότητα αυτών που ζητάμε. Να σιγουρευόμαστε ότι δεν είμαστε υπερβολικοί και ψυχαναγκαστικοί. Τα παιδιά μαθαίνουν σε δόσεις και συμμορφώνονται σταδιακά. Πρέπει να τα περιμένουμε να έρθουν στις συμπεριφορές που τους ζητάμε. Για μερικά παιδιά αυτό είναι ακόμα δυσκολότερο. Πολλές φορές ένα παιδί δεν αντιδρά σε αυτή καθαυτή τη συμπεριφορά που ζητάμε αλλά είναι κουρασμένο, εκφράζει τη δυσφορία του για κάτι άλλο ή εναντιώνεται στο δικό μας ύφος ή τρόπο. Αν επιμείνουμε εκεί τότε το παιδί θα αντιδράσει, πιθανά και μόνιμα, στο περιεχόμενο αυτού που ζητάμε.
Το παιδί χρειάζεται να έχει συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα των ορίων. Αλλά και να σέβεται την ακεραιότητα αυτού που τα θεσπίζει. Ένας κανόνας που είναι σωστός δεν μπορεί να τηρηθεί εύκολα από ένα παιδί όταν υπαγορεύεται από κάποιον με τον οποίο το παιδί δεν βρίσκεται σε καλή σχέση μαζί του ή όταν ο κανόνας αυτός τίθεται με βίαιο ύφος. Τα παιδιά δηλαδή δεν είναι ότι πείθονται αυτομάτως για το σωστό των ορίων. Αυτό που λειτουργεί, ιδιαίτερα στις πρώτες ηλικίες, είναι η προσέγγιση του γονέα και η σχέση που αναπτύσσει με το παιδί, ώστε εκείνο να ταυτίζεται με το πρόσωπο που θεσπίζει μια συμπεριφορά. Επιπλέον καταλυτικό ρόλο διαδραματίζουν τα συναισθήματα αγάπης του παιδιού και της διάθεσης να εσωτερικεύσει τις επιταγές του γονέα επειδή επιθυμεί να είναι σε αρμονία και ταύτιση μαζί του,οπότε ότι εκπορεύεται από αυτόν να είναι αποδεκτό ή περίπου αποδεκτό από το παιδί.
Τα όρια τα θέτουμε όταν υπάρχει ευνοϊκό ψυχολογικό κλίμα. Όταν γονιός και παιδί βρίσκονται σε ηρεμία. Όταν στηρίζουμε μια συμπεριφορά ή θέλουμε να αποθαρρύνουμε κάποια πρέπει να είμαστε ψύχραιμοι και αναλυτικοί. Να επικεντρώνουμε στο συγκεκριμένο και να μην προσβάλλουμε ή φοβίζουμε το παιδί.
Βουρλιόγκας Ανδρέας
Κλινικός ψυχολόγος