Πρακτικές συμβουλές για να βοηθήσουμε τη γλωσσική ανάπτυξη στα παιδιά προσχολικής ηλικίας 2-3 ετών και άνω.
Η γλωσσική ανάπτυξη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη ψυχική υγεία, τη νοημοσύνη και τη κοινωνικότητα του παιδιού. Οι γονείς οφείλουν να παρέχουν στα παιδιά τους ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα και παραστάσεις ώστε να τροφοδοτείται αυτή η ανάπτυξη.
Η γλωσσική ικανότητα του παιδιού, και το πόσο γρήγορα αναπτύσσεται αυτή, είναι θέμα που εξαρτάται από την κληρονομικότητα, το φύλο (τα κορίτσια συνήθως αναπτύσσονται γλωσσικά πιο γρήγορα από τα αγόρια) αλλά και την ενασχόληση του περιβάλλοντος. Τα πρώτα χρόνια είναι πολύτιμο οι γονείς και ο περίγυρος να ασχολούνται ποιοτικά, αλλά και επενδύοντας πολύ χρόνο, με το να παίζουν και να μιλάνε με τα παιδιά τους.
Έχετε υπόψη ότι ψυχοπιεστικές καταστάσεις και αρνητικό οικογενειακό κλίμα μπορεί να εμποδίζουν τη γλωσσική εκφραστικότητα του παιδιού (όταν είμαστε στενοχωρημένοι συχνά δεν θέλουμε να μιλάμε) ή να επιδεινώνουν υπάρχουσες διαταραχές της γλωσσικής ανάπτυξης.
Έμμεσοι βοηθητικοί παράγοντες για την γλωσσική εξέλιξη του παιδιού είναι:
- Το παιδί να είναι χαρούμενο και ενθουσιώδες (δείκτης ψυχικής υγείας).
- Να έχει πλούσιο εσωτερικό κόσμο (παραστάσεις, εμπειρίες ανθρώπων και πραγμάτων, αναμνήσεις, βιώματα ζωηρά και ευχάριστα). Αυτό σημαίνει ότι έχει γνωρίσει κι έχει νιώσει πράγματα για να μιλήσει για αυτά.
- Να έχει ανοιχτή, επικοινωνιακή διάθεση με τους ανθρώπους. Να νιώθει καλά απέναντι τους ώστε να τους απευθύνεται.
Ακολουθούν ορισμένες ψυχολογικές παρατηρήσεις που αν υλοποιηθούν ορθά εξυπηρετούν την γλωσσική εξέλιξη του παιδιού.
Η καθημερινή επικοινωνία με το παιδί μας
- Εναλλάσσετε τη σειρά ομιλητή κάθε φορά που συζητάτε με το παιδί αποφεύγοντας μακρές περιόδους λόγου που το κουράζουν. Κάνετε παύσεις και αφήνετε του χώρο και χρόνο, χωρίς να βιάζεστε.
- Δείχνετε κάτι ονομάζοντας το παράλληλα (ιδιαίτερα όσο ακόμα το παιδί είναι μικρό) αλλά και μιλήστε για αυτό που το παιδί δείχνει (το παιδί δείχνει το ποτήρι: «Δίψασε το παιδί μου και θέλει δροσερό νερό;!»).
- Δείχνετε ενδιαφέρον και ενθουσιασμό όταν σας μιλάει.
- Μην κάνετε μόνο χρηστικές συζητήσεις με το παιδί σας για πρακτικά θέματα της καθημερινότητας (φέρε το ποτήρι σου, πάρε τη τσάντα σου). Μιλήστε για το πώς αισθάνεστε για μια κατάσταση, μια ταινία που είδατε, για την ημέρα σας. Μιλήστε ενίοτε σαν να μην περιμένετε απαραίτητα μια απάντηση. Δείχνετε έτσι ότι ο λόγος αναφέρεται σε εσωτερικές μας καταστάσεις, σε συναισθήματα.
- Χρησιμοποιείτε φροντισμένο, κι όχι καθημερινό, λεξιλόγιο που είναι λίγο ανώτερο από το κατακτημένο επίπεδο του παιδιού. Με αυτό τον τρόπο το παιδί αφ’ ενός να μην δυσκολεύεται να σας καταλάβει αφ’ ετέρου να μαθαίνει κάτι παραπάνω.
- Διηγηθείτε πως περάσατε εσείς την μέρα σας γινόμενος έτσι πρότυπο για το παιδί. Μην κάνετε ανιαρές και μονότονες ερωτήσεις τύπου «πως πέρασες σήμερα», τις οποίες τα παιδιά (και οι μεγάλοι) συχνά τις προσπερνούν.
- Παρατηρείτε τις εκφράσεις του, προσπαθώντας να καταλάβετε τι σκέφτεται και τι νιώθει, και ενίοτε σχολιάζετε και του πιάνετε κουβέντα.
- Μην πιέζετε τα παιδιά να μιλήσουν όταν δεν θέλουν. Μην γίνεστε «λογοθεραπευτές» των παιδιών σας, καταδεικνύοντας την ανησυχία σας και την πρόθεση σας να τα κάνετε να μιλήσουν. Όλα «πρέπει» να συμβαίνουν φυσικά, όχι κάτω από πίεση.
- Κάνετε χρήση εμπλουτισμένου λόγου με πολλά ουσιαστικά και επίθετα (αφού διαπιστώνετε όμως ότι δεν κουράζουν) συντροφεύοντας τις κινήσεις που κάνετε. Για παράδειγμα: «Ας δούμε τι ωραίο κρύβει η κατσαρόλα!» αντί του «Κάτσε να φάμε».
-
Αν ανησυχείτε για το επίπεδο αντίληψης ή κατανόησης του παιδιού πριν απευθυνθείτε σε έναν ειδικό αναλογιστείτε, αν εσείς ασχολείστε επαρκώς και με γόνιμο τρόπο λεκτικά και μη λεκτικά. Σκεφτείτε επίσης πόσο πλούσιο και επαρκές είναι το λεξιλόγιο των ανθρώπων που μεγαλώνουν το παιδί. Είναι διαφορετικό πράγμα το να μεγαλώνεις ένα παιδί ρυθμίζοντας τις βιολογικές του ανάγκες και διατηρώντας το ασφαλές και διαφορετικό το να καλλιεργείς την νοημοσύνη και την γλωσσική του ανάπτυξη.
Ο ελεύθερος χρόνος με το παιδί μας
-
Παίξτε με τα παιδιά συμβολικά παιχνίδια με ανθρώπους και ζώα εντάσσοντας τα σε μια ιστορία. Δραματοποιήστε για παράδειγμα ένα παραμύθι. Παράλληλα διηγηθείτε την ιστορία. Κάνετε τη φωνή σας γλαφυρή και παραστατική και να αναφέρεστε στις προθέσεις των χαρακτήρων και στα συναισθήματα τους. Δημιουργήστε διαλόγους μεταξύ τους και ενθαρρύνετε το παιδί να υποδυθεί λεκτικά κάποιους από τους χαρακτήρες ενώ εσείς κάνετε τους υπόλοιπους.
Προφανώς, το εργαλείο εδώ δεν είναι η πίεση αλλά ο δικός σας ενθουσιασμός και η γλαφυρότητα που θα προσελκύσουν την ευχαρίστηση συμμετοχής του παιδιού. - Όταν το παιδί βλέπει τηλεόραση, πηγαίνετε και δείτε μαζί του δείχνοντας ενδιαφέρον. Πιάστε συζήτηση για αυτό που βλέπετε. Τα παιδιά βέβαια θα μιλήσουν πιο εύκολα για αυτά που τους αρέσουν.
- Διαβάστε πολλά βιβλία στα παιδιά. Τα παραμύθια είναι καλύτερο, αρχικά, να τα διαβάζετε όχι όπως είναι γραμμένα αλλά απλοποιώντας το κείμενο, χωρίς πολλές δευτερεύουσες προτάσεις, ώστε να γίνεται κατανοητός ο θεματικός πυρήνας της ιστορίας.
Θυμηθείτε ότι δεν έχει σημασία τόσο αν διαβάζουμε βιβλία στα παιδιά αλλά το πόσο το κάνουμε με ενθουσιασμό και ποιοτικά, ώστε το παιδί να γοητευτεί και να αγαπήσει τη διαδικασία.
Διαβάζετε επίσης, με τα παιδιά, βιβλία εκπαιδευτικά για τη φύση, το διάστημα κ.τ.λ. και όταν κάνετε βόλτες με τα παιδιά σας αναδιηγηθείτε τα δείχνοντας τα στον πραγματικό κόσμο, όταν αυτό είναι εφικτό.
Εκτός σπιτιού
- Ανταποκριθείτε στις λεκτικές αλλά και μη λεκτικές απόπειρες του παιδιού για επικοινωνία. Όταν για παράδειγμα δείχνει κάτι έξω στο περιβάλλον ή κάτι φαίνεται να του αιχμαλωτίζει τη προσοχή. Τα παιδιά είναι από τη φύση τους περίεργα, προικισμένα από τη προδιάθεση να θέλουν να μάθουν. Εξάλλου, πολλά παιδιά έχουν όρεξη για κουβέντα όταν κινούνται με το αυτοκίνητο (αν δεν νυστάζουν).
- Προσφέρετε νέα ερεθίσματα και εμπειρίες στο παιδί (επισκέψεις σε νέα μέρη, μουσεία, ζωολογικούς κήπους, καινούρια παιχνίδια, βιβλία κ.τ.λ.). Το καινούριο προκαλεί τη γλωσσική περιέργεια του παιδιού και ζωντανεύει τα συναισθήματα.
Βουρλιόγκας Ανδρέας
Kλινικός ψυχολόγος